دیابت

از فواید ورزش برای دیابت می توان به کاهش قند خون و سبک زندگی سالم اشاره کرد. فعالیت بدنی و تمرینات ورزشی نکته کلیدی در مدیریت قند خون و حفظ سلامت عمومی در افراد مبتلا به پیش دیابت و دیابت می باشد، که به کنترل قند خون و HbA1c، کاهش خطر ابتلا به بیماری های قلبی عروقی و مدیریت وزن در این افراد کمک شایانی می کند.

فواید ورزش برای دیابت

توصیه های ورزشی برای افراد دیابتی با توجه به وضعیت سلامت و میزان کنترل قند خون متفاوت است. حال این سوال مطرح است که چه تفاوتی میان فعالیت بدنی و فعالیت ورزشی وجود دارد. فعالیت بدنی به کلیه حرکاتی اطلاق می شود که منجر به صرف انرژی می شود در حالی که فعالیت ورزشی، فعالیت بدنی برنامه ریزی شده و منظم است که در قالب ساختاری مشخص تعریف می شود.

فواید ورزش برای دیابت نوع 2

عالیت ورزشی به صورت روزانه و یا به گونه ای که بیش از دو روز بین جلسات ورزشی فاصله نباشد در بهبود عملکرد انسولین موثر است. در افراد مبتلا به دیابت نوع 2، فعالیت های هوازی و قدرتی به صورت توامان کمک شایانی به مدیریت قند خون می کند. در افراد با خطر بالای ابتلا به دیابت نوع 2، حداقل 150 دقیقه در هفته فعالیت ورزشی منظم و تغییر در شیوه زندگی شامل تغذیه مناسب به گونه ای که منجر به کاهش وزن 5-7 درصدی گردد از ابتلا به دیابت نوع 2 پیشگیری کرده و یا آن را به تعویق می اندازد.

فواید ورزش برای دیابت نوع 1

پاسخ قند خون به فعالیت بدنی و ورزشی در افراد مبتلا به دیابت نوع 1 براساس نوع فعالیت و زمان آن کاملا متغیر می باشد. مصرف کربوهیدرات مازاد و یا کاهش دوز انسولین دریافتی حین و بعد از فعالیت ورزشی حائز اهمیت می باشد. اندازه گیری منظم قند خون برای تعیین میزان کربوهیدرات و یا تنظیم دوز انسولین مورد نیاز ضروری است.

با چه قند خونی مجاز به ورزش کردن می باشیم؟

در صورتی مجاز به شروع فعالیت ورزشی می باشیم که قند خون بین mg/dl 250 mg/dl-90 باشد. اگر قند خون کمتر از mg/dl 90 باشد باید 30-15 گرم کربوهیدرات ساده پیش از شروع فعالیت ورزشی براساس سایز و فعالیت مد نظر مصرف شود. برای فعالیت هایی که کمتر از 30 دقیقه به طول می انجامند ممکن است نیازی به دریافت این مقدار کربوهیدرات نباشد. اگر قند خون بالاتر از mg/dl 250 باشد در اولین قدم تست کتون ادرار انجام شود و فعالیت ورزشی تا مدیریت قند خون و رسیدن آن به بازه مجاز انجام نشود.

آشنا شویم: قرص دیابتس نوتری پک ویواتیون

توصیه های کلی

اگر برنامه درمانی شما شامل تزریق انسولین می باشد، در صورتی که قصد ورزش کردن دارید، توصیه می شود انسولین در نواحی کمتر فعال تزریق شود و بهترین مکان ناحیه شکم می باشد. در هنگام انجام فعالیت های ورزشی، حتما مربی و یا همراه خود را از دیابتی بودن خود مطلع نموده و کارت شناسایی دیابت خود را همراه داشته باشید. به هیچ وجه تنها ورزش نکنید. جهت مراقبت از پاهای خود، انتخاب کفش ورزشی و جوراب مناسب ضروری بوده و بهداشت و معاینه منظم پاها حائز اهمیت است.

جهت درمان دیابت می توان اقداماتی انجام داد. ديابت شيرين بيماري است که از كاهش يا عدم ترشح انسولين از قسمتي از لوزالمعده و یا مقاومت بافت های بدن نسبت به هورمون انسولین ناشی می شود. انسولين روي سوخت و ساز گلوكز با منشاء قند ها (برنج، نان، سيب زميني، ماكاروني، شيرينی ها و... )، پروتئين ها و چربي ها اثر مي گذارد. ديابت شيرين به دو نوع 1 و 2 تقسيم مي شود.

علائم ديابت

برای درمان دیابت باید علائم آن را بشناسیم. پرخوري، پرنوشي، پرادراري؛ و علايم ديگری نظير بي حالي، عفونت، كاهش وزن، سردرد، تاري ديد، افزايش زمان بهبودي زخم، كاهش حس در پاها، كرختي؛ ناتواني جنسي، عفونت واژن و ... از نشانه های شایع این بیماری اند. ولي نكته مهم اين است كه در اكثر مواقع ( 50 % موارد) ديابت نوع 2 بدون علامت بوده و بيماران با عوارض آن مراجعه مي كنند. لذا تمامي افراد به خصوص افراد درجه اول فرد ديابتي، لازم است با آزمايش دوره اي قند خون مورد بررسي و شناسايي قرار گيرند. خوشبختانه این بیماری قابل کنترل است امّا چنانچه ديابت را تحت كنترل در نياوريد به مرور روي تمامي سيستم ها از جمله كليه، اعصاب، چشم و قلب وعروق تاثير مي گذارد.

راه های تشخیص دیابت

شامل انجام آزمايشات خوني مانند H bA1C، قند خون ناشتا، قند خون دو ساعت بعد از مصرف گلوكز، و ساير آزمايش های بر حسب ضرورت مي باشد. قند خون ناشتا بيشتر از 126 و هموگلوبین HbA1C بيشتر از 6/5 نشانه ابتلا به بیماری است. HbA1C در تخمین وضعیت بیماری و کنترل آن نیز نقش دارد.

روش اندازه گيري قند خون در منزل

با توجه به اينكه نحوه استفاده از دستگاه هاي مختلف متفاوت است، لذا به بروشور نحوه استفاده شرکت سازنده توجه نماييد. وسايل آزمايش خود را در منزل در جاي تميز و ثابتي قرار دهيد. يك جدول براي ثبت ميزان قند خون خود با ذكر تاريخ و ساعت و دفعات اندازه گيري داشته باشيد. تعداد دفعات اندازه گيري قند خون در منزل را از پزشك خود بپرسید. دست هاي خود را با آب گرم و مايع صابون( صابون) بشوييد. در ابتدا باید دستگاه را كاليبره كنيد (يعني اينكه دستگاه روشن و طبق دستورالعمل كارخانه سازنده آمادة تست شود). نوار آزمايش را از ظرف آن خارج کرده و در دستگاه قرار دهيد. براي افزايش جريان خون به دست، مچ خود را چندين بار باز و بسته كنيد. محل مورد نظر براي خونگيري را مشخص كنيد، بهتر است هر بار از يك انگشت خون بگيريد. انگشت خود را با لانست سوراخ كنيد. لانست را در جايي كه قبلا فراهم كرده ايد، قرار دهيد. با كمي فشار دادن سر انگشت قطره خون خارج مي شود. اجازه دهيد يك قطره كامل خون روي انگشت ظاهر شود، سپس بدون تماس انگشت با نوار، قطره خون را به گونه اي روي نوار بچكانيد كه تمام ناحيه مورد نظر را بپوشاند. در بعضي از نوار ها زماني كه لبه نوار به خون آغشته شود، خون مسير نوار را طي خواهد كرد لذا نيازي به ريختن خون روي نوار نیست . نتيجه آزمايش، پس از چند ثانيه روي مانيتور دستگاه ظاهر مي شود. نتيجه به دست آمده را در يك جدول حاوی ساعت و تاریخ ياداشت كنيد. پس از اتمام كار وسايل را در جاي هميشگي خود قرار دهيد.

نکات مراقبتی برای درمان دیابت

با توجه به تداخلات دارويي چنانچه به هر علتي به پزشک مراجعه مي نماييد حتماً بگوييد كه انسولين و يا قرص هاي خوراكي پايين آورنده قند خون دريافت مي كنيد زيرا مصرف اين داروها مي تواند با بعضي از داروهاي ديگرتداخل ایجاد کند. يک كارت تعيين هويت يا دست بند هشدار پزشكي براي خود تهيه و زماني كه از منزل خارج مي شويد باخود داشته باشید. كارت هويت شامل نام و نام خانوادگي، تلفن تماس و آدرس منزل،كارت پزشكي حاوي نوع ديابت، نوع درمان، ميزان داروي مصرفي و مركز پزشكي كه پرونده داريد، است. آزمايش دوره اي قند خون را فراموش نكنيد. آزمايش های دوره ها ی خون و ادرار كه پزشک تعيين كرده را در تاريخ مقررانجام دهيد. هميشه در زمان خارج شدن از منزل مواد قندي كه زود جذب می شوند و قند خون را فورا بالا مي برند مثل كشمش، چند حبه قند، چند قطعه آبنبات و يا شكلات به همراه داشته باشيد، تا به محض بروز علايم افت قند خون از آن ها استفاده نماييد. علائم و نشانه هاي افزايش و كاهش قند خون را بشناسيد و در صورت بروز فورا به يک مركز درماني مراجعه كنيد.

افت قند خون(هيپوگليسمي) در افراد دیابتی

از عوارض شايع در درمان دیابت، افت قند خون است، این مشکل درابتداي بروز يعني تا زماني كه بيمار هوشيار است با مصرف مواد قندي قابل پيشگيري مي باشد. به اين دليل توصيه مي شود بيماران ديابتي در خارج از منزل هميشه مواد قندي همراه داشته باشند تا در صورت شروع علائم از آن ها استفاده کنند.
شروع حمله: پیشرفت ناگهانی در عرض چند دقیقه تا یک ساعت.
علت ایجاد افت قند خون رویداد حمله: بیمار غذا نخورده، استفراغ کرده، ميزان انسولین یا داروی خوراکی را افزایش داده و یا فعالیت جسمي شدید انجام داده است.
تحريک پذيري و لرزش، تعريق زياد، سرگيجه، عدم توانايي در فكر كردن، علائم بينايي و دوبيني، گرسنگي، سردرد، گيجي و منگي، تهوع، تپش قلب و افزايش ضربان قلب، ضعف و خستگي، رنگ پريدگي دور دهان، بي حسي دهان و زبان، عدم توانايي تمركز، خميازه كشيدن بدون كنترل، هذيان، توهم و رفتارهاي غير متعارف .كاهش قند خون در صورت عدم درمان منجر به تشنج و اغما مي شود. با مصرف مواد قندي در مراحل اوليه علايم بهبود مي يابد، در صورتي كه با مصرف مواد ذكر شده بهبودي حاصل نشد به بيمارستان مراجعه كنيد. ابتلا به برخي بيماري هاي ديگر در افراد ديابتي، قند خون را افزايش داده و نياز به انسولين و يا داروهاي خوراكي پايين آورنده قند خون را افزايش مي دهند، زيرا بيماري ها، صدمات و جراحي ها خود موجب افزايش قند خون می شود.
 

نكات آموزشي مراقبت از پاي سالم برای درمان دیابت

روزانه پاهاي خود را از نظر تاول، بريدگي و خراشيدگي معاينه كنيد. براي اين كار مي توانيد از يك آينه نيز استفاده كنيد. اگر در طول شب احساس سرما در پا ها داشتيد، جوراب بپوشيد. از كيف آبگرم، بطري آب گرم و يا پد هاي گرما زا استفاده نكنيد. كنار ساحل و يا استخر پا برهنه قدم نزنيد و حتماً دمپايي بپوشيد. حتماً در منزل نيز دمپايي بپوشيد. از مواد شيميايي براي از بين بردن ميخچه و پينه، از محلول هاي ضد عفوني براي شستشوي پاها، از چسب پارچه اي براي پاها استفاده نكنيد. به هيچ وجه پينه ها و ميخچه هاي پا بريده نشود. در صورت بروز تاول، يا زخم روي پا به پزشك مراجعه كنيد. داخل كفش را روزانه از نظر وجود جسم خارجي مثل شن ريزه، ذرات ناخن، وقسمت هاي زبر بررسي كنيد. زمان خرید کفش را به بعداز ظهر موکول نمائید زیرا پاها به علت ورم اندازه مناسب را خواهد داشت. حتماً، كفش را با جوراب بپوشيد. پیشنهاد می شود قبل از خرید کفش، روی یک مقوا بایستید، دور پا خط بکشید، آن را قیچی کنید، این سایز واقعی پای شماست. چنانچه مقوا در کفش موردنظر جای گرفت، آن را بخرید. در فصل زمستان از جوراب پشمي استفاده كنيد. از كفش راحت و اندازه پا، (حتي يك شماره بزرگتر) استفاده كنيد. جنس كفش باید چرمي باشد تا عرق پا را به خود جذب كند. از صندل هاي بين انگشتي استفاده نكنيد . ناخن ها را كوتاه نگه داريد. باید اطراف ناخن ها كاملاً صاف باشد و از انتها كوتاه نشوند.

بیشتر بدانیم: زخم پای دیابتی چیست؟

رژيم غذايي مناسب درمان دیابت

برای درمان دیابت از غذاهاي آماده ( fast food) بيرون از منزل استفاده نكنيد. رژيم غذايي بيماران ديابتي را رعايت كنيد. وعده هاي غذايي خود را زياد كنيد و در بين وعده هاي اصلي در زمان هاي منظم مختصري غذا بخوريد (ميان وعده ) ولي در كل ميزان كالري دريافتي نبايد از حدي كه براي شما معين شده افزايش يابد. در خصوص رژيم غذايي ديابتي توصيه مي شود با متخصص تغذيه مشورت داشته باشید.

فعالیت های ورزشی مناسب درمان دیابت

انجام فعاليت و ورزش هاي منظم براي كنترل سطح قند خون و وزن و درمان دیابت بسيارمهم است. بهترين زمان براي ورزش كردن 1 تا 3 ساعت بعد از صرف غذاست. توصيه مي شود كه ورزش به طور منظم و تدريجي، در حد تحمل و روزانه در يك زمان مشخص انجام شود، و به تدريج افزايش ياب د . چنانچه براي شما مقدور است هفته اي 5 بار و هر بار 30 دقيقه براساس نظر پزشك و توانايي قلبي و عروقي خود ورزش كنيد. از ورزش كردن در هواي بسيار سرد و خیلی گرم خود داري كنيد. قند خون را قبل از انجام ورزش طولاني و سنگين كنترل كنيد . چنانچه مبتلا به فشار خون بالا و مشكلات بينايي ناشي از ديابت شده ايد، از ورزش هاي شديد و سنگين و آنهايي كه نياز به زور زدن دارد (مانند وزنه برداري) خودداري كنيد. در زمان انجام ورزش با خود مقداری كشمش، سه حبه قند، سه تکه آبنبات و يا شكلات داشته باشيد، تا چنانچه قند خون پايين آمد، از آن ها استفاده نماييد. ورزش هايي مثل پياده روي، شنا، دويدن و دوچرخه سواري براي بيماران ديابتي مناسب تر است، زيرا موجب كاهش قند خون شده و براي وضعيت قلب و عروق مفيد است. توصيه مي شود به تنهايي ورزش نكنيد، در مكاني ورزش كنيد كه چند نفر در اطراف شما باشند. در صورت احساس درد قفسه سينه، تپش قلب، گيجي، ضعف و تهوع، ورزش را قطع كنيد و استراحت نماييد.

نویسنده: نازنین امتی ( کارشناس ارشد تغذیه )

امروزه عوارض دیابت از جمله زخم پای دیابتی بیشتر به چشم می آید. بیماران مبتلا به نوروپاتی محیطی ممکن است شرایطی همانند خارش، بی حسی و احساس غیرمعمول، ضعف و دردهای سوزاننده را تجربه کنند(، اخـتلال عروقي و كاهش عملكرد نوتروفيل ها در معـرض عفونـت هـاي شديد پا مي باشند كـه از ميـان اخـتلالات فـوق، نوروپـاتي اهميت زيادي دارد زيرا اين بيماران ممكن است درجه حرارت و درد را حس نكنند و حتي اگر جسم خارجي به كـف پـاي آنهـا فرو رود متوجه نشوند. حتي نوروپـاتي مـي توانـد باعـث تغيير شكل انگشتان پا شود به علت اينكه بيماران متوجه فـشار كفش بـر روي انگـشتان نمـي شـوند. در نهايـت پـاي بيمـاران مخصوصاً در ناحيـه كـف پـا زخـم شـده كـه در صـورت عـدم تشخيص و درمان صحيح عميق تر شده و مي تواند تا استخوان هم پيشرفت كند.

تشخیص زخم پای دیابتی

در بيماران ديابتي ممكن است علايم موضعي التهـاب وجـود نداشته باشد براي مثال به علت نوروپاتي، بيماران ممكـن اسـت درد يا حساسيت نداشته باشند و يـا بـه علـت اخـتلال عروقـي قرمزي مشاهده نشود. تعـداد زيـادي از بيمـاران مبـتلا بـه ديابـت مليتوس با وجود عفونت شدید در پا ممكن است تـب و لـرز هم نداشـته باشند.

درجه بندی زخم پای دیابتی

درجه بدون عفونت: زخم بدون ترشح چركي و بدون علايم التهابي مانند درد، قرمزي، گرمي و ايندوراسيون و حساسيت محل زخم
خفیف: بــدون علايــم سيستميک، ترشحات چركي يا حداقل دو مورد علامت التهاب، قطر سلوليت يا قرمزي كمتر از 2 سانتي متر و زخم سطحي
متوسط: حال عمومي خوب، ترشح چركي، حداقل دو تا علامت التهابي، قطر سلوليت بيش از 2 سانتي متـر يـا لنفانژيـت( ، زمانی اتفاق می‌افتد که سیستم لنفاوی تحت حمله باکتری ها یا ویروس های مضر قرار می‌گیرد.) ، آبسه عمقي، گانگرن( سیاه مردگی بافت)، گرفتاري تاندون، عضله، مفصل يا استخوان
شدید: علايم فوق همراه با علايم مسموميت منتشر مانند تب، لرز، كاهش فشار خون، تاكيكاردي(تپش قلب تند)، استفراغ، گيجي، لكوسيتوز اسـيدوز، هيپرگليسمي شديد

روش های پیشگیری از ابتلا به زخم پای دیابتی

به صورت مرتب قند خون را بررسی کنید. بهداشت پا را رعایت کنند. کفش و جوراب مناسب استفاده نمایند. حتی روی فرش پا برهنه نباشند و از دمپایی نیز استفاده نکنند. وزن خود را تحت نظر پزشک کم کنید. هر روز پای خود را به دقت نگاه کنید. سیگار نکشید. هنگام خواب از یک جوراب شل استفاده کنید. پای خود را بر روی رادیاتور یا جلوی بخاری یا شومینه قرار ندهید. پوست پا را با استفاده از لوسیون مناسب، نرم و مرطوب نگه دارید. ناخن های پا را کوتاه نگه دارید. هر روز پای خود را با آب گرم و یک صابون ملایم شستشو دهید. از کفش های مناسب و اندازه سایز پا خود استفاده کنید. از جوراب های نخی استفاده کنید. از پوشیدن کفش بدون جوراب خودداری کنید. پس از گرفتن ناخن ها حتما آن ها را سوهان کنید. پینه ها و میخچه های پا را دستکاری نکنید. و برای درمان آن ها از محلول های شیمیایی قوی استفاده نکنید.

آشنا شویم: قطره دیامد ایران داروک

تغذیه در دیابت

داشتن يک رژيم غذايي سازگار با ديابت به معني آن نيست که قند را به طور کامل از برنامه غذايي خود حذف کنيد، بلکه به آن معنا است که شما هم مانند اغلب مردمي که در کشورهاي غربي زندگي مي‌کنند، مقدار قند بيشتر از حد سالم و نرمال مصرف مي‌کنيد. بنابراين حتي اگر شما ديابت داريد، باز هم مي‌توانيد هر چند وقت يک بار از خوردن مقدار کمي از دسر خوشمزه و مورد علاقه خود لذت ببريد، اما نکته مهم در اين ميان آن است که زياده روي نکنيد.

نویسنده: زهرا محبی (کارشناس ارشد تغذیه)