سلنیوم

کمبود سلنیوم باعث تغییرات بیوشیمی در افراد می شود بطوری که چنین افرادی، استرس های زیاد را تجربه می کنند و مبتلا به برخی بیماری ها می شوند. به عنوان مثال کمبود سلنیوم به همراه استرس ثانویه ناشی از عفونت ویروسی، منجر به بیماری کشان (Keshan) می شود. این بیماری یک عارضه کاردیومیوپاتی (بیماری عضله قلب که درآن توانایی قلب برای خونرسانی به ارگان های مختلف بدن دچار اختلال می شود) است که در بخشی از چین قبل از اجرای برنامه مصرف مکمل سلنیوم با حمایت دولت که در اوایل دهه 1970 آغاز شد، رخ داد. کمبود سلنیوم با ناباروری مردان ارتباط دارد و ممکن است در بیماری kashin-beck نقش داشته باشد، این بیماری نوعی استئوآرتریت است که در مناطقی از چین، تبت و سیبری با کمترین سطح se رخ می دهد. کمبود سلنیوم می تواند کمبود ید را تشدید کند و خطر کرتینیسم (عقب ماندگی توام با کوتولگی) را افزایش دهد.  
مغزهای برزیلی حاوی مقدار بسیار زیادی se (68-91 میکروگرم) هستند که اگر به طور منظم مصرف شوند، می توانند باعث مسمومیت با se شوند.

کمبود سلنیوم و مسمومیت با سلنیوم :

مسمومیت حاد با se ناشی از مصرف محصولات بدون نسخه با فرمولاسیون نامطلوب است که حاوی مقدار بسیار زیادی se هستند. به عنوان مثال در سال 2008، 201 نفر عوارض بد و شدید ناشی از مصرف مکمل مایع که حاوی 200 برابر مقدار روی برچسب بود را تجربه کردند. مسمومیت حاد با se می تواند باعث علایم شدید گوارشی و عصبی، سندروم زجر تنفسی حاد، انفارکتوس میکروکاردیال، ریزش مو، ضعف عضلانی، لرزش، سبکی سر، قرمز شدن صورت، نارسایی کلیه، نارسایی قلب و در موارد نادر موجب مرگ شود. 

FNB، مقدار مصرف se از طریق موادغذایی و مکمل ها را براساس مقدار سلنیومی که با ریزش مو و شکنندگی ناخن ارتباط دارد را تعیین کرده است.
جدول3: حد بالای قابل تحمل برای مصرف se
سن    مرد    زن    باردار    شیرده
نوزادی تا 6 ماهگی    45 میکروگرم    45 میکروگرم        
7-12 ماهگی    60 میکروگرم    60 میکروگرم        
1-3 سالگی    90 میکروگرم    90 میکروگرم        
4-8 سالگی    150 میکروگرم    150 میکروگرم        
9-13 سالگی    280 میکروگرم    280 میکروگرم        
14-18 سالگی    400 میکروگرم    400 میکروگرم    400 میکروگرم    400 میکروگرم
19 ساله به بالا    400 میکروگرم    400 میکروگرم    400 میکروگرم    400 میکروگرم
شیرمادر، شیر خشک و غذا باید تنها منابع سلنیوم برای اطفال باشند.

آشنا شویم با: قرص سلنیوم هلث برست

سلنیوم برای سلامتی

در این بخش بر چهار بیماری متمرکز می شویم که se در آنها می تواند نقش داشته باشد. این چهار بیماری شامل سرطان، بیماری قلبی-عروقی، افت حافظه و بیماری تیروئید می باشد.

سرطان

بدلیل اثرات سلنیوم بر ترمیم DNA، آپوپتوسیس و سیستم اندوکرین (غدد درون ریز) و سیستم ایمنی و نیز دیگر مکانیسم ها از جمله خصوصیات آنتی اکسیدانی آن، se می تواند در پیشگیری از سرطان نقش داشته باشد. مطالعات اپیدمیولوژی، رابطه معکوس بین وضعیت se و خطر ابتلا به سرطان های کالورکتال، پروستات، ریه، مثانه، پوست، مری و معده را نشان دادند.

بیماری قلبی-عروقی

سلنو پروتئین به پیشگیری از اصلاح اکسیداتیو لیپیدها، کاهش التهاب و پیشگیری از تجمع پلاکت ها کمک می کند. به همین دلایل کارشناسان پیشنهاد دادند که مکملse می تواند خطر ابتلا به بیماری قلبی-عروقی یا فوت ناشی از این بیماری را کاهش دهد.   

افت حافظه

میزان se سرم با بالا رفتن سن کاهش می یابد. کمبود یا ناچیز بودن میزان سلنیوم ممکن است با افت کارکرد مغز مرتبط با سن و احتمالا بدلیل کاهش فعالیت آنتی اکسیدانی se ارتباط داشته باشد.

بیماری تیروئید

مقدار se در غده تیروئید بیشتر از سایر بافت های بدن است و سلنیوم نیز همانند ید کارکردهای مهمی در ساختن هورمون تیروئید و متابولیسم دارد.

تنظیم: زهرا محبی
منبع: ods

سلنیوم یک عنصر کمیاب و یک ماده مغذی ضروری برای انسان هاست که به طور طبیعی در بیشتر غذاها وجود دارد و یا به صورت افزودنی و مکمل غذایی استفاده می شود. این ماده معدنی، ماده تشکیل دهنده بیش از دو سلنوپروتئین است که نقش مهمی در باروری، متابولیسم هورمون تیروئید، ساختن DNA و حفاظت از بدن در برابر آسیب اکسیداتیو و عفونت دارد. 

سلنیوم به دو شکل غیرآلی (سلنات و سلنیت) و آلی (سلنومتیونین و سلنوسیستین) وجود دارد که هر دو شکل می توانند منبع خوبی از آن باشند.
خاک حاوی سلنیت و سلنات های غیرآلی است که در گیاهان انباشته می شوند و به اشکال آلی و عمدتا سلنوسیستین و سلنومتیونین و مشتقات متیلات تبدیل می شوند.   
اکثر سلنیوم به شکل سلنومتیونین در بافت های حیوانی و انسانی یافت می شود که در آنها، این عنصر می تواند با آمینو اسید متیونین در پروتئین های بدن ادغام شود. عضله اسکلتی محل نگهداری و ذخیره se است که تقریبا 28 تا 46درصد از کل se را بخود اختصاص می دهد. سلنوسیستین و سلنیت شکسته شده و سلنید هیدروژن را تولید می کنند که این ترکیب نیز برای بیوسنتز سلنوپروتئین به سلنوفسفات تبدیل می شود. 

رایجترین وسیله برای اندازه گیری وضعیت سلنیوم، تراکم se  در سرم و پلاسماست. میزان se در خون و ادرار نشان دهنده جذب آن است. از تجزیه میزان se موجود در مو یا ناخن می توان برای پیگیری میزان جذب این عنصر در بلندمدت برای چند ماه یا سال استفاده کرد. اندازه گیری میزان یک یا چند سلنوپروتئین (مثل گلوتاتیون پراکسیداز و سلنوپروتئین P) یک مقیاس کاربردی برای اندازه گیری وضعیت سلنیوم است. مقدار 8 میکروگرم se یا بیشتر در سرم یا پلاسما در افراد سالم معمولا نیاز آنها به ساختن سلنوپروتئین را برطرف می کند.      

سلنیوم را از چه طریقی تامین کنیم؟        

موادغذایی

مغزهای برزیلی، غذاهای دریایی و گوشت بافت های حیوانی از غنی ترین منابع هستند.
دیگر منابع شامل: گوشت عضلات، غلات صبحانه و سایر غلات و محصولات لبنی می باشند.
مقدار سلنیوم در آب آشامیدنی در اکثر مناطق جغرافیایی چندان قابل توجه نیست.
از منابع سلنیوم در رژیم غذایی امریکایی ها می توان به نان ها، غلات، گوشت، مرغ و ماکیان، ماهی و تخم مرغ اشاره کرد. 
مقدار سلنیوم در غذاهای گیاهی به مقدار آن در خاک و دیگر عوامل مثلPH خاک، مقدار مواد ارگانیک در خاک و شکلی از se که جذب گیاه می شود بستگی دارد. درنتیجه میزان آن در غذاهای گیاهی بدلیل مکان جغرافیایی متغیر است مثلا طبق داده های سازمان کشاورزی امریکا، مغزهای برزیلی دارای 544 میکروگرم se هستند اما این مقدار در دیگر تحلیل ها متفاوت است.
میزان سلنیوم موجود در خاک بر مقدار آن در گیاهانی که حیوانات می خورند، تاثیر دارد بنابراین مقدار سلنیوم موجود در محصولات حیوانی نیز متفاوت است. با این حال مقدار سلنیوم موجود در خاک تاثیر کوچکی بر سطح آن در محصولات حیوانی دارد تا غذاهای گیاهی، چون حیوانات میزان se موجود در بافت ها را از طریق مکانیسم هموستاتیک حفظ می کنند. به علاوه خوراک چهارپایان حاوی سطوح مشابهی ازse است.  

آشنا شویم با: مگا سلنیوم ویواتیون

مقدار سلنیوم توصیه شده

برای مطالعه بیشتر: چرا سلنیوم برای بدن ضروری است؟ 

مکمل های غذایی

در مکمل های مولتی ویتامین و مولتی مینرال و به صورت مکمل تنها و اغلب به اشکال سلنومتیونین یا مخمر غنی شده با سلنیوم (رشد یافته در محیط غنی از سلنیوم) یا به صورت سلنیت سدیم یا سلنات سدیم در دسترس می باشد. بدن انسان بیش از 90 درصد سلنومتیونین را جذب می کند اما فقط حدود 50 درصد از سلنیوم را از سلنیت بدست می آورد. 

خطرات مصرف زیاد سلنیوم برای سلامتی

اولین نشانه مصرف زیاد سلنیوم، احساس بوی سیر هنگام نفس کشیدن و طعم فلز در دهان می باشد. شایعترین علایم بالینی شامل: ریزش مو و شکنندگی ناخن می باشد. دیگر علایم شامل ضایعات پوستی و سیستم عصبی، تهوع، اسهال، راش های پوستی، دندان لکه دار، خستگی، تحریک پذیری و ناهنجاری های سیستم عصبی است.

تنظیم: زهرا محبی
منبع: nih