کمخونی

آنمی زمانی رخ می دهد که مقدار گلبول های قرمز خون که انتقال اکسیژن به اعضا و بافت های بدن را برعهده دارند، کافی نباشد. درنتیجه فرد معمولا احساس سرما کرده و علایم خستگی یا ضعف را نشان می دهد. آنمی انواع گوناگونی دارد اما شایعترین نوع آن، آنمی ناشی از فقر آهن است. با اضافه کردن آهن به رژیم غذاییتان می توانید بتدریج علایم این نوع آنمی را برطرف کنید.

انواع آنمی

آنمی انواع مختلفی دارد که هریک از آنها باعث افت تعداد گلبول های قرمز در سیستم گردش خون می شوند. سطح گلبول های قرمز خون بدلایل زیر افت می کند:
بدن نمی تواند بقدرکافی هموگلوبین بسازد (کاهش سطح هموگلوبین)
بدن هموگلوبین می سازد اما هموگلوبین بدرستی کار نمی کند
بدن نمی تواند بقدر کافی گلبول های قرمز خون را بسازد
گلبول های قرمز خون در بدن به سرعت می شکنند
برخی از انواع آنمی که احتمالا نام آنها را شنیده اید، شامل آنمی ناشی از فقر آهن و کم خونی داسی شکل می باشد.

چقدر آنمی شایع است؟

بیش از 2 میلیارد نفر در جهان که بیش از 30 درصد کل جمعیت را بخود اختصاص داده اند، دچار کمخونی هستند. آنمی در کشورهایی با کمبود منابع شایعتر است اما بیشتر افراد در کشورهای صنعتی شده نیز مبتلا به این بیماری هستند. تقریبا 3 میلیون امریکایی دچار این اختلال هستند.

چه کسانی بیشتر دچار آنمی می شوند؟

گروه های زیر بیشتر در معرض خطر هستند:
زنان: خونریزی در طول قاعدگی و زایمان می تواند منجر به کمخونی شود. این حالت زمانی صدق می کند که شما دچار خونریزی شدید یا فیبروئید باشید.
کودکان 1 تا 2 ساله: بدن در طول اوج رشد نیاز به آهن بیشتری دارد.
اطفال: وقتی اطفال از شیر مادر یا شیر خشک گرفته می شوند و به مصرف غذای جامد روی می آورند، ممکن است آهن کمتری بدست آورند. آهن موجود در غذای جامد براحتی در بدن جذب نمی شود.
افراد بالای 65 سال: افراد بالای 65 سال به احتمال بیشتر رژیم های غذایی با منابع فقیر آهن و بیماری های مزمن دارند.
افرادی که از داروهای رقیق کننده خون استفاده می کنند: داروهای رقیق کننده خون شامل آسپیرین، کلوپیدوگرل (پلاویکس)، وارفارین (کومادین)، محصولات هپارین، آپیکسابان (الیکوئیس)، بتریکسابان (بویکسا)، دابیگاتران (پراداکسا)، ادوکسابان (ساوایسا) و ریواروکسابان (زارلتو) می باشند.

علایم آنمی:

علایم متعددی در انواع آنمی رخ می دهد که از جمله می توان به خستگی، تنفس تند و احساس سرما اشاره کرد. سایر علایم شامل سرگیجه یا ضعف، سردرد، زخم زبان، کم رنگ شدن پوست، خشکی پوست یا کبودی پوست، حرکت غیرارادی پا (سندروم پای بی قرار) و بالا بودن تپش قلب است. علایمی که نشان دهنده کمبود آهن است شامل شکننده بودن ناخن یا ناخن قاشقی شکل و ریزش مو می باشد. کمخونی با تغییر مزه و طعم غذا یا وزوز گوش همراه است. افراد دچار کم خونی داسی شکل غالبا با مشکلات ریوی و قلبی مواجه هستند. اگر دچار آنمی هستید و این اختلال خونی درمان نشده، می تواند منجر به آریتمی (بی نظمی تپش قلب)، بزرگ شدن قلب یا نارسایی قلبی شود. همچنین این اختلال می تواند شما را در معرض ابتلا به عفونت ها و افسردگی قرار دهد. احتمالا شنیده اید که فقر آهن با جویدن یخ ارتباط دارد. جویدن یخ علامت pica است که اختلالی است که شامل خوردن چیزهایی است که قابل خوردن نیستند مثل گچ. بنابراین pica نشانه فقر آهن است که غالبا در کودکان دیده می شود.

چگونه آنمی بر بزرگسالان و سالمندان تاثیر می گذارد؟

آنمی بر بزرگسالان و سالمندان تاثیر زیادی گذاشته و باعث گیجی یا افسردگی می شود. ضعف و بی حالی ممکن است روند هوشیاری و بیداری فرد را سخت تر کند. اگر آنمی درمان نشود، می تواند عمر سالمند را کوتاه کند.

آشنا شویم: قرص آیرون پلاس هلث برست

آیا آنمی می تواند بر وزن نیز تاثیر بگذارد؟

داشتن آهن کافی می تواند یک فاکتور در مسئله وزن باشد. مطالعات نشان دادند که افراد با اضافه وزن ممکن است کاهش وزن مرتبط با کمبود آهن داشته باشند. کاهش وزن های خود به خودی می تواند مرتبط بیماریی مثل سرطان باشند. افرادی که سابقه جراحی کاهش وزن داشته اند، ممکن است بدلیل کمبود ویتامین و موادمعدنی به آنمی دچار شوند.

چگونه آنمی بر بارداری تاثیر می گذارد؟

فقر آهن در طول بارداری، شانس مشکلات و عوارضی مثل زایمان زودرس را افزایش می دهد. مطالعات نشان دادند مادرانی که سطح آهن خونشان پایین بوده، هنگام تولد نوزادشان بیشتر در معرض خطر کاهش وزن و مشکلات مربوط به سطح آهن خونشان می باشند. اگر باردار هستید، احتمال اینکه به کمخونی ناشی از فقر آهن دچار شوید، وجود دارد. جنین برای کسب آهن و سایر موادمغذی وابسته به شماست. بیشتر زنان باردار با مصرف قرص آهن از این بیماری پیشگیری می کنند. اما برای اینکه سطح آهن خون شما و نوزاداتان بقدر کافی باشد، باید غذاهای خوب و متعادل مثل غذاهای غنی از آهن و غذاهای حاوی ویتامین های B12 و B9 مصرف کنید. برای مصرف ویتامین ها و اضافه کردن آهن به رژیم غذایی از دستورات پزشک یا مراقبین سلامت پیروی کنید.

چه عواملی باعث آنمی می شود؟

شایعترین دلیل کمخونی، پایین بودن سطح آهن در بدن است. این نوع، آنمی ناشی از فقر آهن نامیده می شود. بدن برای ساختن هموگلوبین نیاز به مقداری آهن دارد. هموگلوبین، اکسیژن را به تمامی اعضای بدن می رساند. سایر آنمی ها ناشی از موارد زیر رخ می دهند:
رژیم غذایی فاقد ویتامین B12 یا ناتوانی در مصرف یا جذب ویتامین B12 (کم خونی کشنده)
رژیم غذایی فاقد فولیک اسید که فولات نیز نامیده می شود یا وقتی که بدن نمی تواند فولیک اسید را بدرستی استفاده کند (آنمی ناشی از کمبود فولات)
اختلالات خونی توارثی (مثل کم خونی داسی شکل یا تالاسمی)
بیماری هایی که باعث شکستن گلبول های قرمز خون می شوند (آنمی همولیتیک)
بیماری های مزمنی که باعث می شوند بدن نتواند هورمون ها را بقدر کافی برای ایجاد گلبول های قرمز خون تولید کند. این بیماری ها شامل پرکاری تیروئید، کم کاری تیروئید، بیماری کلیوی پیشرفته، لوپوس و سایر بیماری های طولانی مدت.
خونریزی مربوط به سایر بیماری ها مثل زخم ها، هموروئید یا گاستریت

چه عواملی باعث آنمی ناشی از فقر آهن می شود؟

آنمی ناشی از فقر آهن می تواند بدلایل زیر رخ دهد:
خونریزی بدلیل از دست دادن خون زیاد (در اثر یک تصادف) یا از دست دادن خون زیاد در یک دوره طولانی. بدن بدلیل خونریزی، آهن زیادی را بیشتر از حدی که بتواند آن را از طریق موادغذایی جایگزین کند، از دست می دهد. این حالت در مورد زنانی اتفاق می افتد که دچار قاعدگی های شدید و سنگین هستند یا افرادی که دچار بیماری روده التهابی هستند.
بدن، آهن را بقدر کافی از طریق رژیم غذایی بدست نمی آورد
نیاز به آهن در برخی دوره ها یا بیماری ها بیشتر از حد معمول می باشد (مثل دوره بارداری یا برخی بیماری ها)

تنظیم: زهرا محبی(کارشناس ارشد تغذیه)

آهن یک ماده معدنی مهم است که برای کارکرد صحیح هموگلوبین - یک پروتئین موردنیاز برای انتقال اکسیژن به خون- حیاتی می باشد. قرص آهن نقش بسزایی در بسیاری از فرایندهای مهم بدن دارد. کمبود آهن در خون می تواند منجر به طیف وسیعی از مشکلات جدی اعم از آنمی ناشی از فقر آهن می شود. حدود 10 میلیون نفر در ایالات متحده امریکا دچار کمبود آهن هستند و 5 میلیون نفر نیز مبتلا به آنمی ناشی از فقر آهن هستند. مرکز علمی MNT بخشی از مقالات در مورد مزایا و فواید ویتامین ها و موادمعدنی را گرداوری کرده است و نگاه عمقی و دقیقی به جذب مجاز آهن، فواید آن، غذاهای غنی از آهن و خطرات مصرف آهن زیاد برای سلامتی بدن انداخته است.

حقایقی در مورد آهن

مصرف روزانه آهن در گروه های سنی مختلف، متفاوت است اما زنان باردار در این میان نیاز بیشتری به آهن دارند. آهن، سلامت بارداری را تقویت کرده، انرژی را افزایش داده و عملکرد ورزشکاران را بهبود می بخشد. فقر آهن در بین زنان ورزشکار بسیار شایع و متداول است. خوراک های کنسروی، غلات غنی شده و لوبیای سفید، بهترین منبع آهن هستند. مصرف زیاد آهن می تواند خطر ابتلا به سرطان کبد و دیابت را افزایش دهد.

کامل ترین قرص آهن را بشناسید: قرص فرکوپلاس ویواتیون حاوی آهن بیس گلیسینات است که عوارض گوارشی سایر قرص های آهن را نداشته و جذب بالایی دارد. علاوه بر این حاوی ویتامین ها و مینرال هایی است که جذب آهن را افزایش می دهند و توسط پزشکان برای درمان کمخونی توصیه می شود.

مصرف مجاز قرص آهن

سن و جنسیت افراد می تواند بر میزان جذب آهن مورد نیاز آن ها در رژیم غذایی تاثیر بگذارد. مصرف توصیه شده روزانه (RDA) آهن به سن و جنسیت افراد بستگی دارد. کسانی که رژیم گیاهخواری دارند نیز ، نیاز متفاوتی به آهن دارند.

اطفال:

تا 6 ماهگی: 0.27 میلی گرم
7 تا 12 ماهگی: 11 میلی گرم

کودکان:
1 تا 3 سالگی: 7 میلی گرم
4 تا 8 سالگی: 10 میلی گرم

مردان:
9 تا 13 سالگی: 8 میلی گرم
14 تا 18 سالگی: 11 میلی گرم
19 سالگی به بالا: 8 میلی گرم

زنان:
9 تا 13 سالگی: 8 میلی گرم
14 تا 18 سالگی: 15 میلی گرم
19 تا 50 سالگی: 18 میلی گرم
51 سالگی به بالا: 8 میلی گرم
در طول بارداری: 27 میلی گرم
مادران شیرده 14 تا 18 ساله: 10 میلی گرم
مادران شیرده 19 ساله به بالا: 9 میلی گرم

هنگامی که جذب آهن کافی از طریق رژیم غذایی مثل رژیم گیاهخواری سخت و دشوار باشد، استفاده از مکمل های آهن می تواند مفید باشد. بنابراین بهتر است مصرف آهن را از طریق رژیم غذایی بواسطه حذف یا کاهش عواملی که احتمالا مانع جذب آهن و مصرف غذاهای سرشار از آهن می شود، امتحان کنید.
به همین دلیل است که بیشتر غذاهای سرشار از آهن حاوی طیف وسیعی از مواد مغذی مفید است که درکنار هم، سلامت عمومی را حفظ می کنند.

فواید قرص آهن

آهن به حفاظت از کارکردهای مهم در بدن از جمله انرژی و تمرکز، فرایندهای گوارشی، سیستم ایمنی و تنظیم دمای بدن کمک می کند. غالبا به فواید و مزیت های آهن توجهی نمی شود مگراینکه فرد دچار کمبود آهن شود و آهن کافی جذب بدن او نشود. آنمی ناشی از فقر آهن باعث خستگی، تپش قلب، رنگ پریدگی و تنگی نفس می شود.

حفظ سلامت بارداری

آهن برای حفظ سلامت بارداری بسیار مهم است. حجم خون و تولید گلبول های قرمز در طول بارداری به طور چشمگیری افزایش می یابد تا اکسیژن و مواد مغذی برای جنین درحال رشد تامین گردد. درنتیجه، نیاز به آهن نیز افزایش می یابد. درحالی که بدن معمولا جذب آهن در طول بارداری را به حداکثر افزایش می دهد اما ناکافی بودن جذب آهن یا سایر عواملی که بر جذب آنها تاثیر دارند، می تواند منجر به فقر آهن شود.
کم شدن جذب آهن در طول بارداری، خطر زایمان زودرس و کم شدن وزن نوزاد و نیز کاهش ذخایر آهن و آسیب به رشد شناختی یا رفتاری اطفال را افزایش می دهد. زنان بارداری که سطح آهنشان پایین است، بیشتر به عفونت مبتلا می شوند زیرا آهن، سیستم ایمنی را تقویت می کند.
بدیهی است که مکمل های آهن برای زنان باردار که دچار فقر آهن هستند، ضروری است. به هرحال تحقیقات، مصرف آهن بیشتری را به زنان باردار حتی کسانی که سطح آهن شان نرمال است، توصیه می کنند. همه زنان باردار باید روزانه 30 تا 60 میلی گرم مکمل آهن را صرف نظر از سطح آهن شان مصرف کنند.

افزایش انرژی

ناکافی بودن آهن در رژیم غذایی می تواند بر کارایی بدن و استفاده از انرژی تاثیر بگذارد. آهن، اکسیژن را برای عضلات و مغز تامین می کند و این ماده مغذی برای عملکرد روانی و جسمی بسیار حیاتی است. کم شدن سطح آهن موجب عدم تمرکز، عصبانیت و کاهش بنیه بدن می شود.

بهبود عملکرد ورزشکاران

فقر آهن در بین ورزشکاران بخصوص زنان ورزشکار شایعتر از افرادی است که سبک زندگی فعالی ندارند. این کمبود بیشتر در بین زنان ورزشکار که ورزش استقامتی انجام می دهند، وجود دارد. برخی کارشناسان پیشنهاد می دهند که زنان ورزشکار که ورزش استقامتی انجام می دهند، برای جذب آهن باید روزانه 10 میلی گرم آهن بیشتری مصرف کنند. فقر آهن در ورزشکاران، عملکرد آنها را کاهش داده و سیستم ایمنی آنها را ضعیف می کند. فقدان هموگلوبین می تواند عملکرد را در طول ورزش و فعالیت بدنی کاهش دهد و توانایی بدن برای ارسال اکسیژن به عضلات را کم کند.

تنظیم: زهرا محبی(کارشناس ارشد تغذیه)

هموکروماتوز یک اختلال ارثی شایع است که باعث می شود بدن بیش از حد، آهن ذخیره کند. به دلیل اینکه علائم هموکروماتوز مشابه علائم طیف وسیعی از بیماری های دیگر است، کمتر تشخیص داده می شود. به طور معمول، آهن اضافی در مفاصل و اندام های مختلف بدن، به ویژه کبد ذخیره می شود. در یک فرد مبتلا به هموکروماتوز، ذخایر آهن افزایش می یابد و به مرور زمان کبد بزرگ شده و آسیب می بیند که منجر به بیماری های جدی مانند سیروز می شود.

آهن یک ماده معدنی حیاتی است

گلبول های قرمز حاوی پروتئینی به نام هموگلوبین هستند که حامل اکسیژن است. برای تولید این پروتئین خاص، آهن مورد نیاز است ؛ به این دلیل آهن موجود در غذا از طریق روده کوچک جذب می شود. بدن انسان هیچ روشی برای دفع آهن اضافی ندارد، بنابراین هر مقدار اضافی به طور معمول در کبد ذخیره می شود. بدن به طور معمول حدود یک گرم یا کمتر آهن را در هر زمان ذخیره می کند. اما، فرد مبتلا به هموکروماتوز مقدار زیادی آهن از غذا جذب می کند. ذخایر آهن از پنج گرم یا بیشتر در داخل بدن تجمع می یابد و اندام هایی مانند کبد، قلب و پانکراس تحت تاثیر قرار می گیرند. آهن بیش از حد می تواند باعث آریتمی (ضربان قلب نامنظم)، نارسایی قلبی، سیروز، کبد بزرگ شده( هپاتومگالی)، سرطان کبد، نارسایی کبد، آرتریت (آسیب مفاصل)، دیابت، مشکلات طحال، غدد فوق کلیوی، غده هیپوفیز، کیسه صفرا یا تیروئید، مشکلات دستگاه تناسلی مانند اختلال نعوظ در مردان و یائسگی زودرس در زنان شود.

علل هموکروماتوز

دو نوع هموکروماتوز وجود دارد. هموکروماتوز اولیه، هموکروماتوز ارثی یا کلاسیک نامیده می شود و شایع تر است. در هموکروماتوز اولیه، مشکلات مربوط به DNA از هر دو والد ناشی و باعث جذب بیش از حد آهن در بدن می شوند. در هموکروماتوز ثانویه، درمان های پزشکی یا سایر بیماری ها باعث اضافه بار آهن می شوند. کم خونی (مقدار کم گلبول قرمز)، انتقال خون، قرص آهن، دیالیز طولانی مدت کلیه، بیماری های کبدی، مانند عفونت، هپاتیت C یا کبد چرب می توانند دلایل هموکروماتوز ثانویه باشند.
هموکروماتوز یک اختلال ژنی مغلوب است که در اثر جهش در ژن هموکروماتوز (HFE) ایجاد می شود. برای ایجاد یک اختلال ژن مغلوب، فرد باید جهش ژنتیکی را از هر دو والد به ارث ببرد. اگر فردی تنها یک ژن HFE جهش یافته را به ارث ببرد، به عنوان ناقل شناخته می شود. از هر هفت نفر یک نفر حامل ژن HFE جهش یافته است. ناقل خود به این بیماری مبتلا نمی شود، اما ممکن است جهش را به فرزندان خود منتقل کند. فرزند دو ناقل به احتمال 50 درصد یک ژن HFE جهش یافته را به ارث برده و ناقل می شود و 25 درصد احتمال دارد هر دو ژن HFE جهش یافته را به ارث برده و به بیماری مبتلا شود. یک آزمایش خون ساده می تواند مشخص کند که فرد حامل ژن های HFE جهش یافته است.

آیا افراد خاصی بیشتر در معرض هموکروماتوز اولیه هستند؟

شکل ارثی هموکروماتوز در افراد سفیدپوست اروپایی شایع تر است و در تبار آفریقایی-آمریکایی، اسپانیایی، آسیایی یا سرخپوستی آمریکایی کمتر شایع است. مردان بیشتر از زنان هموکروماتوز دارند. زنان هنگام قاعدگی یا زایمان، آهن را از دست می دهند و آهن کمتری در بدن به صورت ذخیره دارند. هموکروماتوز در افراد مسن شایع تر است زیرا ایجاد مسمومیت آهن سال ها طول می کشد. سایر عواملی که شانس ابتلا به هموکروماتوز را افزایش می دهند شامل سوء مصرف الکل و سابقه خانوادگی آرتروز، دیابت، حمله قلبی، اختلال در نعوظ و بیماری کبد هستند.

علائم هموکروماتوز چیست؟

همه بیماران علائم ندارند. برخی با سطوح بالای آهن هیچ مشکلی ندارند، در حالی که برخی دیگر علائم بسیار جدی را تجربه می کنند. علائم معمولا تا میانسالی ظاهر نمی‌ شوند و اغلب مشابه علائم بیماری ‌های دیگر هستند. این علائم ممکن است شامل خستگی، ضعف عمومی، تپش قلب یا ضربان قلب نامنظم، درد در بند انگشت اشاره و انگشت میانی، درد مفاصل، دردهای شکمی، اختلال عملکرد کبد، اختلالات جنسی مانند ناتوانی و کاهش میل جنسی ، اختلالات قاعدگی مانند یائسگی زودرس، ریزش موهای بدن، تیره شدن پوست و کاهش وزن غیر قابل توضیح باشد.

چگونه تشخیص داده می شود؟

در ابتدا علائم بیمار بررسی می شوند. سپس آزمایش خون برای اندازه گیری میزان آهن در خون و اندام ها، آزمایش ژنتیک برای بررسی نوع ارثی هموکروماتوز، بیوپسی کبد و MRIبرای گرفتن عکس های دقیق از اندام ها انجام  می شوند.

درمان هموکروماتوز

فرد مبتلا به هموکروماتوز با ونسکشن (venesection) درمان می شود که روشی شبیه به اهدای خون است که در آن حدود 500 میلی لیتر خون برداشته می شود تا زمانی که آهن در خون به سطح طبیعی کاهش یابد. بسته به شدت بیماری، ممکن است حدود یک سال و نیم دو بار در هفته ادامه یابد. هنگامی که سطح آهن طبیعی است، ونسکشن باید مادام العمر سه یا چهار بار در سال انجام شود. اگر هموکروماتوز در مراحل اولیه قبل از آسیب شدید اندام درمان شود، امید به زندگی کاهش نمی یابد.

جلوگیری از آسیب اعضای بدن در اثر هموکروماتوز

اگر فردی قبل از علائم قابل توجه تشخیص داده شود می توان با حفظ آهن در محدوده طبیعی از آسیب اندام ها جلوگیری کرد. اما، فردی با این بیماری باید به همه بستگان خونی اطلاع دهد تا بتوانند برای ژن HFE آزمایش و در صورت لزوم درمان شوند. هر فردی که دارای اختلالاتی از جمله بیماری کبد، کاردیومیوپاتی، آرتریت یا ناتوانی جنسی باشد باید از نظر هموکروماتوز آزمایش شود. این بیماری زمینه ای می تواند باعث بیماری های ثانویه شود. درمان سریع می تواند برخی از آسیب ها و علائم اندام را معکوس و از آسیب بیشتر جلوگیری کند.

آیا باید رژیم غذایی خود را تغییر دهم؟

تغییر رژیم غذایی می تواند به کاهش علائم هموکروماتوز و جلوگیری یا به تاخیر انداختن آسیب بیشتر به اندام ها کمک کند. احتمالا پزشک از شما می خواهد که از مصرف قرص آهن، تزریق آهن، مولتی ویتامین های حاوی آهن و غذاهای فرآوری شده غنی شده با آهن خودداری کنید. همچنین ماهی و صدف خام یا نیم پز مصرف نکنید چراکه ممکن است حاوی باکتری هایی باشند که باعث عفونت و عوارض در افراد مبتلا به این بیماری می شوند. برای محافظت از کبد خود الکل را محدود کنید و ویتامین C نیز کم استفاده کنید.

کلام آخر
هموکروماتوز یک بیماری شایع است که باعث ذخیره بیش از حد آهن در بدن می شود. اگرچه می تواند مشکلات جدی ایجاد کند، اما اگر به موقع شناسایی شود قابل درمان است. اگر علائم این بیماری یا سابقه خانوادگی آن را دارید با پزشک خود صحبت کنید. آزمایش ژنتیک می تواند بیماری را زود تشخیص دهد تا بتوانید زندگی طولانی و سالمی داشته باشید.

منبع: clevelandclinic